Iris-ozdobne

kosaćce uprawiane ozdobne
na stronie — właściwości i zastosowanie · wymagania i uprawa · Iris ×barbata (kosaćce bródkowe) · Iris sibirica hort. (kosaćce syberyjskie odmiany ogrodowe) · Iris ensata (kosaciec mieczolistny) · Iris-Hexagonae (kosaćce luizjańskie) · Iris graminea (kosaciec trawolistny) · Iris pumila (kosaciec niski) · Iris laevigata (kosaciec gładki) · Iris bloudowii (kosaciec Bloudowa) · Iris brandzae (kosaciec Brnandzy) · Iris brevicaulis (kosaciec krótkołodygowy) · Iris bulleyana (kosaciec Bulleya) · Iris chrysographes (kosaciec prążkowany) · Iris cristata (kosaciec grzebieniasty) · Iris douglasiana (kosaciec Douglasa) · Iris foetidissima (kosaciec cuchnący) · Iris forrestii (kosaciec Forresta) · Iris halophila (kosaciec słonolubny) · Iris innominata (kosaciec nienazwany) · Iris lactea (kosaciec mlecznobiały) · Iris maackii (kosaciec Maacka) · Iris missouriensis (kosaciec missouryjski) · Iris monnieri (kosaciec Monniera) · Iris notha (kosaciec wątpliwy) · Iris orientalis (kosaciec żółtawy) · Iris pallida (kosaciec blady) · Iris reichenbachii (kosaciec Reichenbacha) · Iris sanguinea (kosaciec krwisty) · Iris setosa (kosaciec szczecinkowy) · Iris setosa ssp. arctica (kosaciec ) · Iris sintensis (kosaciec Sintenisa) · Iris spuria (kosaciec fałszywy) · Iris tectorum (kosaciec dachowy) · Iris tenax (kosaciec mocny) · Iris variegata (kosaciec pstry) · Iris versicolor (kosaciec różnobarwny) · Iris wilsonii (kosaciec Wilsona) · Iris-cebulowe (kosaćce cebulowe)
Kosaćce to bardzo popularne uprawiane kłączowe byliny ozdobne zimujące w gruncie. Uprawiane są przede wszystkim odmiany ozdobne z grupy Iris xbarbata, zdecydowanie rzadziej odmiany ozdobne z grupy kosaćców syberyjskich (Iris sibirica hort.) oraz kosaciec mieczolistny (Iris ensata) w odmianach lub gatunki botaniczne.
⇒ Iris xbarbata
Osobną ciekawą, rzadko uprawianą grupą ozdobnych kosaćców są tzw. ⇒ kosaćce cebulowe (Iris-cebulowe) np. „kosaćce holenderskie” — są to byliny cebulowe o zimujących cebulach, z letnim okresem spoczynku; są uprawiane podobnie jak tulipany.
⇒ kosaciec (Iris) (gatunki flory Polski); ⇒ kosaćcowate (Iridaceae)

właściwości i zastosowanie

Gatunki niegdyś zaliczane do rodzaju a posiadające cebulę zostały umieszczone w osobnych rodzajach: ⇒ kosaćce cebulowe (Iris-cebulowe).
Kosaćce, potocznie zwane (od naukowej nazwy) irysami, to byliny kłączowe. Liczne z nich są uprawiane jako ozdobne byliny ogrodowe. Poszczególne gatunki różnią się wysokością, która może wynosić od kilku cm do 1.5 m.

space

W zależności od gatunku uprawia się je jako typowe byliny rabatowe lub w ogrodach skalnych; zarówno na glebach wilgotnych albo okresowo bardzo suchych. Są też gatunki gatunki z terenów mokradłowych, zdatne dla strefy brzegowej i bagiennej zbiorników i oczek wodnych.

wymagania i uprawa

Dokładny opis uprawy ⇒ Iris xbarbata.
Wymagania uprawowe znacznie różnią się pomiędzy gatunkami i bardziej szczegółowe opisy są podane na ich stronach. Najczęściej uprawiane Iris xbarbata są roślinami niewymagającymi, łatwymi i wdzięcznymi w uprawie. Przeważająca większość wymaga stanowisk słonecznych i ciepłych. O glebie wilgotnej ale nie podmokłej w czasie wegetacji. Odczyn obojętny.

space

Gatunki botaniczne można rozmnażać z nasion.

Iris ×barbata · kosaćce bródkowe

irys bródkowy
Iris germanica · Iris ×hybrida
takson uprawiany [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · o znaczeniu produkcyjnym · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · na rabatę bylinową · kwitnienie: 5-6

Iris sibirica hort. · kosaćce syberyjskie odmiany ogrodowe

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · o znaczeniu produkcyjnym · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · na rabatę bylinową · wysokość 30-120 cm · strefa mrozoodporności 4 · kwitnienie: 6

Iris ensata · kosaciec mieczolistny

irysy japońskie, kosaćce japońskie (nazwa handlowa)
Iris kaempferi
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Od kosaćca mieczolistnego (Iris ensata) i kosaćca gładkiego (Iris laevigata) wyprowadzono (głównie w Japonii) bardzo liczną grupę odmian uprawnych o wielce efektownych, otwartych, dużych kwiatach, często powyżej 20 cm średnicy. W zależności od odmiany pędy kwiatostanowe mają 20 do 110 cm wysokości. Liście wąskie. Kwitnie późno, bo w czerwcu lub lipcu.

Na mokre i podmokłe stanowiska.

Polska nazwa „kosaciec japoński lub irys japoński” jest ambiwalentna, może odnosić się do odmian kosaćca mieczolistnego (Iris ensata) (grupa odmian „Japanese Irises” — JI) lub do gatunku kosaćca japońskiego (Iris japonica), który pochodzi z cieplejszych rejonów Azji Południowo-Wschodniej, u nas bez szczególnych zabiegów nie da się go uprawiać (strefa przynajmniej 7)

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · o znaczeniu produkcyjnym · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 60-100 cm · strefa mrozoodporności 5 · kwitnienie: 6-7

Iris-Hexagonae · kosaćce luizjańskie

irysy luizjańskie
Grupa odmian mieszańcowych pochodzących od kilku gatunków irysów występujących na bagnistych terenach południowego wybrzeża USA. W klasyfikacji odmian wg AIS należą do grupy Louisianas (LA).

Kwiaty dużę, otwarte, bardzo efektowene. Są to rośliny związane ze strefą subtropikalną, o niepewnej mrozoodporności. Niektóre gatunki i odmiany można próbować u nas uprawiać na ciepłych stanowiskach, np. jako rośliny strefy bagiennej w oczkach wodnych ale z ryzykiem wymarzania w mroźniejsze zimy. Normalnie uprawia się je w stale wilgotnym, żyznym podłożu.

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 30-90 cm · strefa mrozoodporności 7

Iris graminea · kosaciec trawolistny

takson wymarły na terenie Polski [24]
Czerwona Księga — EX–wymarły
Czerwona Lista — RE–wymarły na terenie Polski
uprawiany ozdobny; dawniej występował koło Cieszyna

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 20-45 cm · kwitnienie: 6

Iris pumila · kosaciec niski

irys niski
takson uprawiany [24]
Występuje na suchych górskich obszarach, na południe od Polski, od Bałkanów po Kaukaz i Ural. U nas rzadko uprawiany gatunek niskiego kosaćca, 10-15 cm wysokości; ma odmiany botaniczne w różnych odcieniach żółtych, purpurowych, fioletowych do niebieskich. Kwiaty pojedynczo na pędach, pachnące.

Jest ważnym gatunkiem rodzicielskim dla miniaturowych, karłowych oraz pośrednich, wcześnie kwitnących odmian Iris xbarbata (grupy odmian MDB, SDB, IB).

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · do ogrodu skalnego · wysokość do 15 cm · strefa mrozoodporności 4 · kwitnienie: 4-5

Iris laevigata · kosaciec gładki

takson uprawiany [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 40-80 cm · strefa mrozoodporności 5 · kwitnienie: 6/7

Iris bloudowii · kosaciec Bloudowa

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 10-12 cm · kwitnienie: 4/5

Iris brandzae · kosaciec Brnandzy

Iris sintenisii ssp. brandzae
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 25-35 cm · kwitnienie: 5

Iris brevicaulis · kosaciec krótkołodygowy

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 25-30 cm

Iris bulleyana · kosaciec Bulleya

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość do 50 cm · kwitnienie: 5-6

Iris chrysographes · kosaciec prążkowany

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość do 70 cm · kwitnienie: 6

Iris cristata · kosaciec grzebieniasty

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 15-25 cm · kwitnienie: 4/5

Iris douglasiana · kosaciec Douglasa

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupa użytkowa: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris foetidissima · kosaciec cuchnący

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 30-60 cm · kwitnienie: 6-7

Iris forrestii · kosaciec Forresta

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 35-55 cm · kwitnienie: 5-6

Iris halophila · kosaciec słonolubny

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 40-80 cm · kwitnienie: 5

Iris innominata · kosaciec nienazwany

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 50-60 cm

Iris lactea · kosaciec mlecznobiały

Iris biglumis · Iris iliensis
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 50-60 cm · kwitnienie: 6

Iris maackii · kosaciec Maacka

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość do 45 cm · kwitnienie: 5

Iris missouriensis · kosaciec missouryjski

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 45-50 cm · kwitnienie: 5-6

Iris monnieri · kosaciec Monniera

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 100-120 cm · kwitnienie: 6-7

Iris notha · kosaciec wątpliwy

Iris spuria ssp. notha
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 100-110 cm · kwitnienie: 6

Iris orientalis · kosaciec żółtawy

Iris ochroleuca
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Polska nazwa „kosaciec wschodni” w literaturze odnosi się bądź do Iris orientalis Mill. (którego dla uniknięcia zamieszania lepiej nazywać kosaćcem żółtawym), bądź do Iris orientalis Thunb. ≡ kosaćca krwistego (Iris sanguinea).

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 60-100 cm · strefa mrozoodporności 5 · kwitnienie: 5-6

Iris pallida · kosaciec blady

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Występuje w górach wokół północnej części Adriatyku, między innymi w Dalmacji. U nas rzadko uprawiany gatunek kosaćca, 30-120 cm wysokości, są odmiany o jasno paskowanych liściach ‘Variegata’, dodatkowo srebrzystych ‘Argentea’. Kwiaty w różnych niebieskofioletowych odcieniach; po kilka na pędach; pachnące.

Jest ważnym gatunkiem rodzicielskim dla wysokich, później kwitnących odmian Iris xbarbata.

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 30-120 cm · strefa mrozoodporności 5 · kwitnienie: 5-7

Iris reichenbachii · kosaciec Reichenbacha

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 18-27 cm · kwitnienie: 5

Iris sanguinea · kosaciec krwisty

Iris orientalis
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Polska nazwa „kosaciec wschodni” jest ambiwalentna — w literaturze odnosi się bądź do opisanego przez Miller'a kosaćca żółtawego (Iris orientalis), bądź do Iris orientalis Thunb. ≡ kosaćca krwistego (Iris sanguinea).

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 6-7 cm · strefa mrozoodporności 5

Iris setosa · kosaciec szczecinkowy

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 45-80 cm · kwitnienie: 5/6

Iris setosa ssp. arctica · kosaciec

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupa użytkowa: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris sintensis · kosaciec Sintenisa

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 10-30 cm · kwitnienie: 6

Iris spuria · kosaciec fałszywy

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · kwitnienie: 6-7

Iris tectorum · kosaciec dachowy

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 40-50 cm · kwitnienie: 6

Iris tenax · kosaciec mocny

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · kwitnienie: 5

Iris variegata · kosaciec pstry

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Występuje w niższych położeniach górskich, na murawach i terenach skalistych, w południowo-wschodniej Europie. U nas rzadko uprawiany gatunek kosaćca, 10-50 cm wysokości. Kwiaty wielobarwne, z żółtym okółkiem wewnętrznym i z fioletowym lub czerwonobrązowym żyłkowaniem zewnętrznych listków okwiatu.

Jest ważnym gatunkiem rodzicielskim dla wysokich, później kwitnących odmian Iris xbarbata.

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość 10-50 cm · strefa mrozoodporności 5 · kwitnienie: 6-7

Iris versicolor · kosaciec różnobarwny

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · wysokość do 60 cm · kwitnienie: 6

Iris wilsonii · kosaciec Wilsona

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]

Grupy użytkowe: byliny ogrodowe · byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe · kwitnienie: 5-6