Kosaćce to bardzo popularne uprawiane kłączowe byliny ozdobne zimujące w gruncie. Uprawiane są przede wszystkim odmiany ozdobne z grupy kosaćców bródkowych (Iris ×barbata), zdecydowanie rzadziej odmiany ozdobne z grupy kosaćców syberyjskich (Iris sibirica hort.) oraz kosaciec mieczolistny (Iris ensata) w odmianach lub gatunki botaniczne.
Osobną ciekawą, rzadko uprawianą grupą ozdobnych kosaćców są tzw. ⇒ kosaćce cebulowe (Iris-cebulowe) np. „kosaćce holenderskie” — są to byliny cebulowe o zimujących cebulach, z letnim okresem spoczynku; są uprawiane podobnie jak tulipany.
⇒ kosaciec (Iris) (gatunki flory Polski); ⇒ kosaćcowate (Iridaceae)
V-VI
Iris ×barbata (kosaćce bródkowe)
Bearded, MDB, SDB, IB, MTB, BB, TB
60-100 VI-VII
Iris ensata (kosaciec mieczolistny)
kaempferi, kosaścce japońskie

właściwości i zastosowanie

Gatunki niegdyś zaliczane do rodzaju a posiadające cebulę zostały umieszczone w osobnych rodzajach: ⇒ kosaćce cebulowe (Iris-cebulowe).
Kosaćce, potocznie zwane (od naukowej nazwy) irysami, to byliny kłączowe. Liczne z nich są uprawiane jako ozdobne byliny ogrodowe. Poszczególne gatunki różnią się wysokością, która może wynosić od kilku cm do 1.5 m.

space

W zależności od gatunku uprawia się je jako typowe byliny rabatowe lub w ogrodach skalnych; zarówno na glebach wilgotnych albo okresowo bardzo suchych. Są też gatunki gatunki z terenów mokradłowych, zdatne dla strefy brzegowej i bagiennej zbiorników i oczek wodnych.

wymagania i uprawa

Dokładny opis uprawy ⇒ Iris xbarbata.
Wymagania uprawowe znacznie różnią się pomiędzy gatunkami i bardziej szczegółowe opisy są podane na ich stronach. Najczęściej uprawiane Iris xbarbata są roślinami niewymagającymi, łatwymi i wdzięcznymi w uprawie. Przeważająca większość wymaga stanowisk słonecznych i ciepłych. O glebie wilgotnej ale nie podmokłej w czasie wegetacji. Odczyn obojętny.

space

Gatunki botaniczne można rozmnażać z nasion.

Iris ×barbata · kosaćce bródkowe

irys bródkowy
Iris germanica · Iris ×hybrida
takson uprawiany [24]
Kwitnienie: od maja do czerwca

Grupy użytkowe: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe • na rabatę bylinową • o znaczeniu produkcyjnym

Iris sibirica hort. · kosaćce syberyjskie odmiany ogrodowe

Wysokość: 30-120 cm

Kwitnienie: czerwiec

Grupy użytkowe: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe • na rabatę bylinową • o znaczeniu produkcyjnym

Iris ensata · kosaciec mieczolistny

irysy japońskie, kosaćce japońskie (nazwa handlowa)
Iris kaempferi
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Od kosaćca mieczolistnego (Iris ensata) i kosaćca gładkiego (Iris laevigata) wyprowadzono (głównie w Japonii) bardzo liczną grupę odmian uprawnych o wielce efektownych, otwartych, dużych kwiatach, często powyżej 20 cm średnicy. W zależności od odmiany pędy kwiatostanowe mają 20 do 110 cm wysokości. Liście wąskie. Kwitnie późno, bo w czerwcu lub lipcu.

Na mokre i podmokłe stanowiska.

Polska nazwa „kosaciec japoński lub irys japoński” jest ambiwalentna, może odnosić się do odmian kosaćca mieczolistnego (Iris ensata) (grupa odmian „Japanese Irises” — JI) lub do gatunku kosaćca japońskiego (Iris japonica), który pochodzi z cieplejszych rejonów Azji Południowo-Wschodniej, u nas bez szczególnych zabiegów nie da się go uprawiać (strefa przynajmniej 7)

Wysokość: 60-100 cm

Kwitnienie: od czerwca do lipca

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe • o znaczeniu produkcyjnym

Iris-Hexagonae · kosaćce luizjańskie

irysy luizjańskie
Grupa odmian mieszańcowych pochodzących od kilku gatunków irysów występujących na bagnistych terenach południowego wybrzeża USA. W klasyfikacji odmian wg AIS należą do grupy Louisianas (LA).

Kwiaty dużę, otwarte, bardzo efektowene. Są to rośliny związane ze strefą subtropikalną, o niepewnej mrozoodporności. Niektóre gatunki i odmiany można próbować u nas uprawiać na ciepłych stanowiskach, np. jako rośliny strefy bagiennej w oczkach wodnych ale z ryzykiem wymarzania w mroźniejsze zimy. Normalnie uprawia się je w stale wilgotnym, żyznym podłożu.

Wysokość: 30-90 cm

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris graminea · kosaciec trawolistny

takson wymarły na terenie Polski [24]
Czerwona Księga — EX–wymarły
Czerwona Lista — RE–wymarły na terenie Polski
uprawiany ozdobny; dawniej występował koło Cieszyna
Wysokość: 20-45 cm

Kwitnienie: czerwiec

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris pumila · kosaciec niski

irys niski
takson uprawiany [24]
Występuje na suchych górskich obszarach, na południe od Polski, od Bałkanów po Kaukaz i Ural. U nas rzadko uprawiany gatunek niskiego kosaćca, 10-15 cm wysokości; ma odmiany botaniczne w różnych odcieniach żółtych, purpurowych, fioletowych do niebieskich. Kwiaty pojedynczo na pędach, pachnące.

Jest ważnym gatunkiem rodzicielskim dla miniaturowych, karłowych oraz pośrednich, wcześnie kwitnących odmian Iris xbarbata (grupy odmian MDB, SDB, IB).

Wysokość: do 15 cm

Kwitnienie: od kwietnia do maja

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe • do ogrodu skalnego

Iris laevigata · kosaciec gładki

takson uprawiany [24]
Wysokość: 40-80 cm

Kwitnienie: 6/7

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris bloudowii · kosaciec Bloudowa

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 10-12 cm

Kwitnienie: 4/5

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris brandzae · kosaciec Brnandzy

Iris sintenisii ssp. brandzae
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 25-35 cm

Kwitnienie: maj

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris brevicaulis · kosaciec krótkołodygowy

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 25-30 cm

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris bulleyana · kosaciec Bulleya

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: do 50 cm

Kwitnienie: od maja do czerwca

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris chrysographes · kosaciec prążkowany

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: do 70 cm

Kwitnienie: czerwiec

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris cristata · kosaciec grzebieniasty

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 15-25 cm

Kwitnienie: 4/5

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris douglasiana · kosaciec Douglasa

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris foetidissima · kosaciec cuchnący

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 30-60 cm

Kwitnienie: od czerwca do lipca

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris forrestii · kosaciec Forresta

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 35-55 cm

Kwitnienie: od maja do czerwca

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris halophila · kosaciec słonolubny

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 40-80 cm

Kwitnienie: maj

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris innominata · kosaciec nienazwany

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 50-60 cm

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris lactea · kosaciec mlecznobiały

Iris biglumis · Iris iliensis
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 50-60 cm

Kwitnienie: czerwiec

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris maackii · kosaciec Maacka

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: do 45 cm

Kwitnienie: maj

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris missouriensis · kosaciec missouryjski

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 45-50 cm

Kwitnienie: od maja do czerwca

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris monnieri · kosaciec Monniera

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 100-120 cm

Kwitnienie: od czerwca do lipca

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris notha · kosaciec wątpliwy

Iris spuria ssp. notha
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 100-110 cm

Kwitnienie: czerwiec

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris orientalis · kosaciec żółtawy

Iris ochroleuca
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Polska nazwa „kosaciec wschodni” w literaturze odnosi się bądź do Iris orientalis Mill. (którego dla uniknięcia zamieszania lepiej nazywać kosaćcem żółtawym), bądź do Iris orientalis Thunb. ≡ kosaćca krwistego (Iris sanguinea).
Wysokość: 60-100 cm

Kwitnienie: od maja do czerwca

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris pallida · kosaciec blady

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Występuje w górach wokół północnej części Adriatyku, między innymi w Dalmacji. U nas rzadko uprawiany gatunek kosaćca, 30-120 cm wysokości, są odmiany o jasno paskowanych liściach ‘Variegata’, dodatkowo srebrzystych ‘Argentea’. Kwiaty w różnych niebieskofioletowych odcieniach; po kilka na pędach; pachnące.

Jest ważnym gatunkiem rodzicielskim dla wysokich, później kwitnących odmian Iris xbarbata.

Wysokość: 30-120 cm

Kwitnienie: od maja do lipca

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris reichenbachii · kosaciec Reichenbacha

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 18-27 cm

Kwitnienie: maj

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris sanguinea · kosaciec krwisty

Iris orientalis
takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Polska nazwa „kosaciec wschodni” jest ambiwalentna — w literaturze odnosi się bądź do opisanego przez Miller'a kosaćca żółtawego (Iris orientalis), bądź do Iris orientalis Thunb. ≡ kosaćca krwistego (Iris sanguinea).
Wysokość: 6-7 cm

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris setosa · kosaciec szczecinkowy

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 45-80 cm

Kwitnienie: 5/6

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris setosa ssp. arctica · kosaciec

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris sintensis · kosaciec Sintenisa

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 10-30 cm

Kwitnienie: czerwiec

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris tectorum · kosaciec dachowy

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: 40-50 cm

Kwitnienie: czerwiec

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris tenax · kosaciec mocny

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Kwitnienie: maj

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris variegata · kosaciec pstry

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Występuje w niższych położeniach górskich, na murawach i terenach skalistych, w południowo-wschodniej Europie. U nas rzadko uprawiany gatunek kosaćca, 10-50 cm wysokości. Kwiaty wielobarwne, z żółtym okółkiem wewnętrznym i z fioletowym lub czerwonobrązowym żyłkowaniem zewnętrznych listków okwiatu.

Jest ważnym gatunkiem rodzicielskim dla wysokich, później kwitnących odmian Iris xbarbata.

Wysokość: 10-50 cm

Kwitnienie: od czerwca do lipca

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris versicolor · kosaciec różnobarwny

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Wysokość: do 60 cm

Kwitnienie: czerwiec

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe

Iris wilsonii · kosaciec Wilsona

takson uprawiany, nie ujęty w czekliście 2002 [24]
Kwitnienie: od maja do czerwca

Grupa użytkowa: byliny cebulowe, bulwiaste lub kłączowe