wymowa nazw naukowych (łacińskich)

Jeśli przy nazwie na stronie taksonu (lub w paragrafie "nomenklatura i etymologia") jest podana wymowa, to podana jest zwykłym alfabetem (bez specjalnych znaków fonetycznych), czyli "czytać jak napisane". Jedynie akcentowana samogłoska jest zaznaczona przy pomocy pogrubienia; zaznaczony jest też podział na sylaby.

W nielicznych przypadkach podana jest znakiem długość samogłoski, tak jak w niektórych słownikach. Kreska pozioma nad samogłoską znaczy, że jest ona długa. Krótka samogłoska jest oznaczona odwróconą ku górze połową okręgu.

Szczególne niepewności z wymową pojawiają się w przypadku nazw ukutych od nazwisk i innych nazw własnych z różnych języków współczesnych. Nieosiągalnym postulatem byłoby wymawiać wszystkie nazwy, także zapożyczone z innych niż łacina języków, zgodnie z filologicznie postulowanym brzmieniem (w tym nieobecnymi w łacinie głoskami ż, sz, cz itp.) i akcentowaniem uwzględniającym oryginał rdzenia wyrazu i jego miejsce w łacińskim odpowiedniku np. Eschschólzia — "eszszolcja".

W praktyce jest to często nieosiągalne (potrzebne byłyby szerokie studia filologiczne) i niecelowe (chodzi o komunikatywność). Prostsze rozwiązanie to stosowanie reguł wymowy łacińskiej. Epipet zawadskii my będziemy wymawiać "zawa-dz-ki", inne nacje najpewniej "zawad-z-ski". Na stronach wielu taksonów jest akapit o nomenklaturze; w nim podano sugerowaną wymowę, ewentualnie z komentarzem co do wariantów.

Reguły wymowy tekstów czysto łacińskich są czytelne i proste do stosowania. W przypadku nazw roślin złożoność zasad wymowy zwiększają stworzone przez po-starożytno-rzymskie pokolenia badaczy nowe słowa-hybrydy (zwykle grecko-łacińskie) i latynizowane nazwy własne. Swoje dodaje narodowa tradycja wymowy.

space

· dla większości słów "wymawiamy wszystkie samogłoski z osobna" np. del-to-i-des a nie del-toj-des, A-i-zo-on a nie Aj-zon, Co-to-ne-as-ter a nie Co-ton-as-ter i nie Co-to-nes-ter, patrz też niżej o podziale na sylaby,

space

· szczególne przypadki "odmiennej wymowy liter" w słowach łacińskich:
· c przed y, i, e, ae, oe wymawiamy jak c, np. Cirsium - "cirsium", ale ...
· w pozostałych wypadkach, w tym końcową głoskę, c wymawiamy jak k, np. np. Cucumis - "kukumis"; więc coccineus - "kokcineus"; [co ciekawe: w klasycznej mówionej łacinie, w Starożytym Rzymie, zawsze wymawiano c jak k, no ale później, w tym my botanicy po swojemu ...]
· zbitka liter ti wymawiamy ti/tj, albo (niezalecane przy nazwach roślin) ti wymawiamy cj; widać to np. w tym, że łacińskie absentia — dało polskie słowo absencja; przed spółgłoską lub w zbitkach sti, xti, tti - zawsze wymawiamy ti

space

· i jest wymawiana jak j (funkcjonalnie jest wtedy spółgłoską i wchodzi w sylabę od prawej):
— na początku wyrazu gdy następna jest samogłoską (np. Ionoxalis "jo-no-ksa-lis") ORAZ ...
— gdy jest między samogłoskami (np. Pleioblastus "ple-jo-blas-tus)
· i za spółgłoską nie zmiękcza jej i nie tworzy z nią odrębnej sylaby, w wymowie tradycyjnej (tak wygodniej) gdy jest pomiędzy spółgłoską a samogłoską przeważnie można ją czytać jak j, np. Abies - a-bjes, Salvia - "sal-wja" i excelsior - "eks-cel-sjor" (w starannej lub restytuowanej klasycznej wymowie byłoby to czytane a-bi-es, sal-vi-a, eks-cel-si-or); poza tym (czyli zwykle między spółgłoskami) i wymawiamy jak i

· podwojone samogłoski wymawiamy z przytrzymaniem ("prawie podwójnie") jak w polskim "winny", dzielą się one pomiędzy sylaby, np. Sagittaria - sa-git-ta-rja
· zbitkę qu wymawiamy kw np. aqua — a-kwa,
· zbitkę ngu przed samogłoską wymawiamy ngw np. sanguineus — "sangwíneus",
· zbitkę su przed a, e wymawiamy sw np. suaveolens — "swawéolens",
· s wymawiamy s np. ramosus — "ra-mo-sus", rosa — "ro-sa" LUB (zgrzyta!) "z niemiecka" s pomiędzy samogłoskami wymawiamy z wtedy np. ramosus — "ra-mo-zus", rosa — "roza",
· x wymawiamy ks,

space

systemy wymowy łacińskiej

Wymowa restytuowana różni się od polskiej tradycyjnej w następujących elementach:
· zawsze c→k (Cirsium - kir-sium), ti→ti, s→s, y→ü (tak jak i z wargami jak do u),
· wymawiane są dyftongi ae→aj, oe→oj jak niemieckie ei w leider i eu jak w niemiecki Europa, przypomina to nasze aj, oj; inne dyftongi jak w podanej dalej wymowie tradycyjnej
· i na początku słowa przed samogłoską oraz pomiędzy samogłoskami wymawia się jak j (można nawet z przytrzymaniem (maior → majjor) tj. tak jak np. wymawiamy głoskę k w lekki)
· v przed samogłoską jak ł, poza tym jak u np. Veronica - łe-ro-ni-ca
· ngu przed samogłoską ngł np. sanguineus - san-głi-ne-us; qu→kł np. aquaticus - a-kła-ti-kus; su przed samogłoską sł np. suaveolens - sła-we-o-lens
· w wyrazach z greki i niektórych rdzennie łacińskich wymawia się z przydechem ch (kʰ), ph (pʰ), th (tʰ), z jak polskie dz
· i po spółgłosce nie zmiękcza jej i tworzy ze spółgłoską sylabę np. Abies - a-bi-es

Opinie o tym jak wymawiać nazwy naukowe wahają się od filologicznej ortodoksji (wymowa rekonstruowana/restytuowana z okresu klasycznego), poprzez odmiany regionalno-narodowe (osobliwości w wymowie niektórych głosek i zbitek w obszarze niemieckim, włosko-kościelnym i spore osobliwości anglosaskie). Niewłaściwe jest dopuszczanie zupełnego bałaganu i niestosowanie się do kilku reguł utrwalonych tradycją w danej części Europy. Niechlujność wynika z wymowy łacińskich napisów "tak jak napisane" wg reguł czytania własnego języka, z ignorancji, częstej zwłaszcza w kręgu języka angielskiego, gdzie spotkać można w wymowie takie potworki dźwiękowe, jak wymawiana z angielska "ejmanajta" w miejsce Amanita (muchomor).

space

Polacy są w o tyle szczęśliwej sytuacji, że w większości przypadków wymowa nazw naukowych jest intuicyjna bo większość liter słowa wymawia się tak jak w polszczyźnie. Przeważnie poprawna jest też intuicja co do akcentowanej sylaby (druga lub trzecia od końca).

space

podział na sylaby, długość sylaby

Podział na sylaby następuje:
· przed samotną spółgłoską (qu to także spółgłoska) pomiędzy dwoma samogłoskami, przy czym spółgłoska trafia do następnej sylaby np. la-na-tus, ro-sa, a-qua,
· słowa w obrębie zbitek głosek "muta cum liquida" bl, br, cl, cr, dl, dr, gl, gr, pl, pr, tl, tr nie dzielą się sylaby, stąd podział następuje przed nią np. a-gri-co-la,
· przed ostatnią głoską zbitki innych spółgłosek np. sa-git-ta-ri-us,
· dźwięczne j pomiędzy samogłoskami podwaja się w wymowie i trafia do sąsiednich sylab np. major — maj-jor,
· przedrostki tworzą sylabę np. bi-fo-lia-tus.

space

· a) krótką zwykle będzie sylaba jeśli w sylabie za samogłoską jest samogłoska lub para muta cum liquida,
· b) długa jest sylaba zawierająca dyftong (au, ei, eu, ae, oe) lub samogłoskę, po których następują dwie lub więcej spółgłosek (przy tym: x bo KS, z bo DZ liczą się za dwie spółgłoski, ALE ch, ph, th, qu to jedna spółgłoska, muta cum lauda tj. połączenie [bcdgpt][lr] często liczy się też za jedną spółgłoskę).
· c) jeśli w sylabie po samogłosce jest jedna spółgłoska to długość może być różna, w zależności od długości samogłoski, jest długość należy sprawdzić w słowniku,
· c1) otwarta sylaba (zakończona samogłoską) z krótką samogłoską jest krótka;
· c2) wszystkie pozostałe sylaby są długie, także z zakrytą krótką samogłoską, bo reguła b)

akcent

Dla zapożyczeń z greki w łacinie stosuje się łacińską zasadę ustalenia miejsca akcentu (przedostatnia lub ostatnia sylaba w zależności od długości samogłoski w przedostatniej sylabie) ALE długości samogłoski tak jak wymawiana jest w grece, stąd czasem nieoczywiste umiejscowienie akcentu np. Conium, bo w greckim (to trankrybowane w łacinie na i) jest długim z natury dyftongiem (w transliterowanym słowie greckim) koneion. W greckiej wymowie akcent jest na trzeciej od końca, w łacińskiej z uwagi na długi dyftong na przedostatniej.

Akcent w słowach łacińskich zawsze pada na drugą lub trzecią sylabę od końca (na ostatnią tylko w niektórych zapożyczeniach z greki).

space

W wielosylabowcach dla określenia akcentu trzeba określić długość przedostatniej sylaby; akcent pada na przedostania sylabę jeśli jest ona długa LUB na przed-przedostatnią jeśli przedostania jest krótka.

space

2a) Najczęściej słowa są akcentowane na przedostatnią sylabę jeśli jest ona odkryta np. offici-na-lis, ALE ...

space

2c) bo jest sporo takich ale z akcentowaną przedostatnią sylabą np. Ci-cu-ta, com-mu-nis,

2d) w szczególności jeśli słowo zawiera muta cum liquida to akcentowana jest przedostania sylaba np. Bo-try-tis, mimo zakończenia jej na i, u lub y.

space

alfabet grecki, transliteracja łacińska w nazwach

Wg kolejności liter w alfabecie greckim; dyftongi i zbitki/dwuznaki po odpowiedniej literze.

space

	transliteracja w nazwach	wymowa	przykłady, uwagi	nazwa
Α α Ἀ ἀ Α α Ἀ ἀ Α α Ἀ ἀ	a	[ă] krótka Ᾰ ᾰ lub [ā] długa Ᾱ ᾱ	Acacia	alfa
Ἁ ἁ Ἁ ἁ Ἁ ἁ	ha	[ha]	Hapalopilus	z przydechem mocnym
αι αι αι	ae, rzadko ai	[e] rzadko [ai]	Paeonia, Aira	dyftong alfa-jota
αἱ αἱ αἱ	hae	[he]	Haemanthus	dyftong alfa-jota z przydechem mocnym
αυ αυ αυ	au	[aŭ]	Daucus	dyftong alfa-epsilon
Β β Β β Β β	b	[b]	Briza	bēta
Γ γ Γ γ Γ γ	g	[g]	gigas	gamma
γχ γχ γχ	nch	[nch]	Sonchus, anchusa, rhyncho-	zbitka gamma-chi
γγ γγ γγ	ng	[ng]	Angelica (aggelikós, αγγελικος)	zbitka gamma-gamma
γκ γκ γκ	nk, nc	[nk] lub [nc]	Enkiantus, ancistro-	zbitka gamma-kappa
γξ γξ γξ	nx	[nks]	sphinx (w nazwach roślin i grzybów nie ma)	zbitka gamma-ksi
Δ δ Δ δ Δ δ	d	[d]	Dodecatheon	delta
Ε ε Ἐ ἐ Ε ε Ἐ ἐ Ε ε Ἐ ἐ	e	[ĕ] krótkie	Ebenus	epsilon
Ἑ ἑ Ἑ ἑ Ἑ ἑ	he	[hĕ] krótkie	Helenium	epsilon
ει ει ει	i lub e	[i] lub [e]	Erica, Potamogeton	dyftong epsilon-jota
ευ ευ ευ	eu, rzadko ev	[eŭ] lub [ew]	Teucrium, eu-, Evernia	dyftong epsilon-ipsilon
εὑ εὑ εὑ	heu	[heu]	bez przykładów w nazwach	dyftong epsilon-ipsilon z przydechem mocnym
Ζ ζ Ζ ζ Ζ ζ	z	[z] (w greckiej wymowie filologicznej [dz])	Zea	zeta (dzeta)
Η η Ἠ ἠ Η η Ἠ ἠ Η η Ἠ ἠ	e lub (niekiedy gdy ostatnia) a	[ē] długie lub (niekiedy gdy ostatnia) [ā]	Aloe, Typha	eta
Ἡ ἡ Ἡ ἡ Ἡ ἡ	he	[hē]	Heracleum	eta z przydechem mocnym
Θ θ Θ θ Θ θ	th	[t]	Thesium	theta (teta)
Ι ι Ἰ ἰ Ι ι Ἰ ἰ Ι ι Ἰ ἰ	i	[i] lub [j]	Iris	jota
Ἱ ἱ Ἱ ἱ Ἱ ἱ	hi	[hi]	Hippuris	jota z przydechem mocnym
Κ κ Κ κ Κ κ	c, rzadko k	[k]	Cacalia	kappa
Λ λ Λ λ Λ λ	l	[l]	Melilotus	lambda
Μ μ Μ μ Μ μ	m	[m]	Lemna	mi (my)
Ν ν Ν ν Ν ν	n	[n]	Nerium	ni (ny)
Ξ ξ	x	[ks]	Xanthium	ksi
Ο ο Ὀ ὀ Ο ο Ὀ ὀ Ο ο Ὀ ὀ	o	[ŏ] krótkie	Orchis	omikron
Ὁ ὁ Ὁ ὁ Ὁ ὁ	ho	[hŏ] krótkie	Holosteum	omikron z przydechem mocnym
ον ον ον	um	[um]	Meum	gdy omikron-ni na końcu słowa
ος ος ος	us lub os	[ŭm] lub [ŏs]	Acanthus, Acinos	gdy omikron-sigma na końcu słowa
οι οι οι	oe	[e]	Phoenix/td>	dyftong omikron-jota
ου ου ου	u	[u]	Anchusa	dyftong omikron-ipsilon
Π π Π π Π π	p	[p]	Peplis	pi
Ρ ρ Ρ̓ ῤ Ρ ρ Ρ̓ ῤ Ρ ρ Ρ̓ ῤ	r	[r]	Drypis	rho [ro]
Ῥ ῥ Ῥ ῥ Ῥ ῥ	rh	[r]	Rheum	rho z przydechem mocnym
ρρ ρρ ρρ	rrh	[rrh]	Glycorrhiza	zbitka rho-rho (przydech mocny)
Σ σ, ς Σ σ, ς Σ σ, ς	s	[s]	Seseli, stylus	sigma; znak ς gdy na końcu słowa
Τ τ Τ τ Τ τ	t	[t]	Tetralix	tau
Υ υ Υ̓ ὐ Υ υ Υ̓ ὐ Υ υ Υ̓ ὐ	i lub ü	[i] lub [ü], krótkie lub długie	Drypis	ipsylon
Ὑ ὑ Ὑ ὑ Ὑ ὑ	hy	[hi]	Hyssopus	ipsylon z przydechem mocnym
Φ φ Φ φ Φ φ	ph	[f]	Philadelphus	phi [fi]
Χ χ Χ χ Χ χ	ch	[ch] lub [h]	Chelone	chi
Ψ ψ Ψ ψ Ψ ψ	ps	[ps]	Psylium	psi
Ω ω Ὠ ὠ Ω ω Ὠ ὠ Ω ω Ὠ ὠ	o	[ō] długie	Otites, Bromus	omega
Ὡ ὡ Ὡ ὡ Ὡ ὡ	ho	[hō]	horologium	omega z przydechem silnym