siedliska, zbiorowiska

Ekosystem = dynamiczny układ: biotop + biocenoza.

Siedlisko w szerokim rozumieniu, używanym zwykle w botanice, to nieożywione elementy ekosystemu tj. miejsce (ukształtowanie terenu, nachylenie, ekspozycja powierzchni itp.) wraz z czynnikami glebowymi (skład granulometryczny, chemizm, uwilgotnienie itd.), klimatycznymi (np. rozkład opadów). W tym znaczeniu tożsame z węższą definicją biotopu i łącznie z biocenozą tworzące ekosystem.

• siedliska naturalne (inaczej siedliska pierwotne), czyli takie które nie były zmienione wskutek działalności człowieka. Tego rodzaju siedlisk na terenie Polski nie ma, ponieważ w przeciągu ostatnich kilkuset lat, każdy teren był przedmiotem eksploatacji lub podlegał znacznej antropopresji. Jedynie niewielkie obszary w kraju mają charakter zbliżony do naturalnego.

· siedliska półnaturalne — umiarkowanie zmienione przez człowieka, ze znacznym udziałem flory rodzimej; potencjalną roślinnością (tj. gdyby nie było presji człowieka) na większości terenu Polski są lasy liściaste, rzadziej mieszane lub iglaste; siedliskami półnaturalnymi są utrzymywane przez działanie ludzkie takie tereny jak: łąki, pastwiska, murawy i zarośla na skarpach, lasy gospodarcze, aluwia i różnorodne zbiorniki wodne

· siedliska ruderalne — siedliskach na terenach silnie przekształconych przez człowieka, z dominacją specyficznej dla nich roślin ruderalnych, często obcego pochodzenia; przykłady siedlisk: przydroża, torowiska, chodniki, mury, tereny robót ziemnych, wysypiska, tereny przemysłowe, zwałowiska, hałdy

Odpowiednio, z uwagi na to samo kryterium atropopresji, możemy klasyfikować zbiorowiska roślinne związane z określonymi typami siedlisk jako: zbiorowiska naturalne lub zbiorowiska antropogeniczne.

Zbiorowiskiem zastępczym jest każde zbiorowisko w danym typie siedliska które nie jest dla tego typu siedliska zbiorowiskiem końcowym (naturalnym zbiorowiskiem trwałym) (klimaksowym).

W pewnych przypadkach, gdy antropopresja przemysłowa znacząco zmieniła siedlisko, zbiorowiskiem końcowym nie będzie to sprzed pojawienia się presji lecz fitocenoza industrioklimaksu. Podobnie wniknięcie roślin obcego pochodzenia może trwale zmienić skład gatunkowy i efektywne zbiorowisko końcowe (np. zbiorowisko robinii (Robinia pseudoacacia)) - zbiorowisko ksenospontaniczne.

Przez syngenezę zbiorowisk (termin używany w fitosocjologii) rozumiemy kategorię pochodzenia zbiorowiska roślinnego. Jest ona związana ze obecnością i stopniem oddziaływania człowieka (antropopresją); duże znaczenie ma natężenie oraz historii tego oddziaływania.

zbiorowiska naturalne

Wśród zbiorowisk naturalnych można wyróżnić dwie grupy ze względu na dynamikę przy wpływach zewnętrznych:

oraz zbiorowiska naturalne auksochoryczne (rozszerzające swój zasięg pod wpływem działalności człowieka na inne siedliska naturalne ale też na zdegradowane lub nowopowstałe o ile mają charakter zbliżony do naturalnych).

zbiorowiska antropogeniczne

Murawa to formacja roślinna w której dominują niskie trawy.

i o murawy kserotermiczne - murawy o specyficznym bogatym składzie florystycznym, występujące na terenach okresowo suchych i o wysokiej dobowej amplitudzie temperatur (u nas na południowych zboczach i skarpach).

Łąka to siedlisko antropogeniczne, teren trawiasty użytkowany kośnie, na siano lub rzadziej na zieloną masę.

Pastwisko to siedlisko antropogeniczne, obszar trawiasty użytkowany głównie poprzez bezpośredni wypas bydła.

Miedza to siedlisko antropogeniczne, nieuprawiony, wąski pas ziemi pomiędzy polami uprawnymi.

Ugór to siedlisko antropogeniczne, pole uprawne pozostawione przez pewien czas bez uprawy.

Pole uprawne to siedlisko antropogeniczne, obszar ziemi na którym jest prowadzona uprawa roślin użytkowych.

Pole orne to siedlisko antropogeniczne, obszar ziemi na którym jest prowadzona uprawa roślin polowych, przy czym gleba podlega różnym zabiegom agrotechnicznym, w szczególności orce.

Pobocze drogi to siedlisko antropogeniczne, pas porośnięty roślinami wzdłuż drogi.

Piętrowy układ roślinności

W zależności od wysokości nad poziomem morza występuje zróżnicowanie szaty roślinnej. Spodowane jest ono zróżnicowanym klimatem - im wyżej nad poziomem morza, tym średnie i minimalne temperatury są niższe oraz krótszy jest okres wegetacji. Wyróżnia się następujące piętra roślnności (wysokości graniczne i dominująca roślinność dotyczą terenu Polski, w zasadzie najwyższe piętra obejmują jedynie niewielkie partie Tatr): piętro niżowe - obejmuje ono większą część Polski - tereny do wysokości do ok. 300 m nad poziomem morza (n.p.m.)

piętro górskie - tereny o wysokości nad poziomem morza od ok. 700 metrów n.p.m. do ok 1800 m n.p.m. dzielone na: regiel dolny, regiel górny, piętro kosodrzewiny (subalpejskie)

regiel dolny obejmuje tereny do ok. 1250 m n.p.m.; w polskich górach rosną w tej strefie buczyny (buk zwyczajny (Fagus sylvatica)) lub lasy bukowo-jodłowe (jodła pospolita (Abies alba))

piętro kosodrzewiny, piętro kosówki, piętro subalpejskie - obejmuje tereny do ok. 1800 m n.p.m. porośnięte zwartą formacją kosodrzewiny (Pinus mugo)

piętro alpejskie, piętro halne obejmuje tereny porośnięte zwartymi murawami wysokogórskimi (hale), w Tatrach do wysokości ok 2250 m n.p.m

Pojęcia odnoszące się do żyzności siedliska roślin (w szczególności zbiorników wodnych); żyzności w rozumieniu zasobności w składniki pokarmowe i korzystnego układu innych czynników sprzyjających wzrostowi roślin (kwasowość, przejrzystość wody. Wyróżnia się następujące typy żyznościowe siedlisk (od najmniej żyznych):

Oligotroficzne (skąpożywne) siedlisko cechuje się niską zawartością składników odżywczych, przy korzystnym układzie pozostałych czynników żyznościowych. Produkcja ekosystemu oligotroficznego jest niska. W przypadku zbiorników wodnych wody są wysoce przejrzyste, dobrze natlenione, dno jest mineralne, odczyn może być od silnie kwaśnego do zasadowego.

Mezotroficzne siedlisko cechują się umiarkowaną zasobnością w składniki odżywcze.

Eutrofizacja to proces wzrostu żyzności siedliska. W przypadku wód, z przyrodniczego punktu widzenia proces niekorzystny, ponieważ prowadzi do zubożenia bioróżnorodności, ustąpienia wielu rzadkich gatunków wymagających siedlisk ubogich. Dla wód czynnikiem eutrofizującym jest zwykle napływ wód z substancjami odżywczymi z nawożonych terenów rolnych lub bogatych w azot ścieków i żyznych wód po ich oczyszczeniu.

Procesem odwrotnym jest dystrofizacji czyli zmniejszanie się żyzności siedliska. Może być np. następstwem rozwoju torfowiska niskiego, gdy górna warstwa, poprzez rozwój pionowy siedliska, zostaje odcięta od napływu żyznych wód gruntowych.