Allium cepa L. [🔉 āl·li·um *]

Część użytkowa cebuli to zgrubiałe pochwy liściowe i zawiązki liści skupione na silnie skróconym, guzikowatym pędzie - piętce.

Wartość energetyczna cebuli to ok. 48kcal/100 g. Zawartość białka 1.4g/100 g, węglowodanów 5 – 9g/100 g, tłuszczu 0.1g/100 g. Związki siarki, nadające ostrość i zapach cebuli mają działanie przeciwbakteryjne.

Jest używana jako przyprawa i istotny (wagowo) dodatek do potraw. Z uwagi na łatwość przechowywania w stanie świeżym jest ważnym źródłem witamin w okresie zimowo-wiosennym.

Cebulę uprawia się: z siewu nasion wprost do gruntu, z rozsady, z wysadzania drobnych cebul (dymki), w niektórych przypadkach możliwa jest uprawa ozima.

Wysiew nasion do gruntu daje dobre rezultaty w rejonach Polski z długim okresem wegetacji, na glebach nie podmokłych, o dobrej strukturze i starannie przygotowanych, nie zaskorupiających się, dostatecznie wilgotnych.

• Sieje się wcześnie, gdy tylko jest możliwa uprawa, w końcu marca i w pierwszej połowie kwietnia. Nasiona zaczynając kiełkować przy temperaturze 5 – 6°C optymalna temperatura kiełkowania jest zbliżona do 20°C. Kiełkowanie przy siewie do gruntu trwa 2 – 3 tygodnie lub dłużej.

Przy ręcznej uprawie stosuje się odległość rzędów 20 – 30 cm, w rzędzie rośliny zostawia się co 2 – 3 cm. Sieje się na głębokość 1 – 2 cm. W okresie wschodów należy przeciwdziałać zaskorupianiu się gleby.

Nieduże przymrozki, do -3°C nie szkodzą siewkom.

• Uprawa z rozsady pozwala uzyskać większe i bardziej wyrównane cebule oraz uprawiać z powodzeniem w rejonach o krótkim okresie wegetacji. Nasiona na rozsadę wysiewa się od drugiej połowy lutego do połowy marca. Najlepiej kiełkują w temperaturze 12 – 18°C, trwa to 10 – 20 dni.

Wysadza w fazie kilku liście, po 50 – 60 dniach od wysiewu, w ostatniej dekadzie kwietnia lub pierwszej maja. W rzędzie sadzi się stosunkowo rzadko, w rozstawie co 5 – 8 cm z uwagi na możliwość uzyskania tym sposobem bardzo dużych cebul.

• Uprawa z dymki jest możliwa w cyklu dwuletnim. W pierwszym roku uzyskuje się drobne cebule z gęstego siewu nasion wprost do gruntu, w kwietniu do początku maja. Cebule wyrywa się i dosusza po częściowym żółknięciu i załamaniu szczypioru. Cebule przeznaczone do wysadzenia w przyszłym roku powinny mieć 5 – 25 mm średnicy. Większe są niepożądane bo łatwo zwykle wybijają w pęd kwiatostanowy (pośpiechowatość). Aby uniknąć pośpiechowatości należy przechowywać dymkę w temperaturze ponad 20°C lub w temperaturze ok. 0°C.

W drugim roku uprawy dymkę wysadza się możliwie wcześnie, im wcześniej tym korzystniej. Nie szkodzi im kilkustopniowy mróz. Rozstawa taka jak przy rozsadzie tj. 25 – 30 × 5 – 8 cm. Zagłębia się na 5 mm powyżej wierzchołka. Przy gęstszym sadzeniu można pozyskiwać z przerywki szczypior z cebulką. Zasadniczy zbiór przeprowadza się wcześniej, już na początku czerwca, na szczypior w pęczkach lub później, w pełnej dojrzałości zbiorczej cebul (co następuje wcześniej niż przy uprawie z nasion lub rozsady, bo w połowie lipca), na cebule do przechowywania lub bieżącej konsumpcji.

• Uprawa z siewu ozima. Do takiej uprawy nadają się niektóre odmiany krótkiego dnia ("cebula zimująca"). Uprawa może być zawodna, wymagana jest odpowiednia ochrona chemiczna, nawożenie, zwłaszcza azotowe, nawadnianie w razie potrzeby, zwłaszcza po siewie. Nasiona wysiewa się w drugiej dekadzie sierpnia; w końcu października powinny mieć 10 – 20 cm wysokości i średnicę 6 – 10 mm ("grubość ołówka"); powinny mieć 3 – 4 (5) liści. Znoszą kilkunastostopniowe mrozy nieprzykryte śniegiem. Zbiera się w kolejnym roku bardzo wcześnie, na przełomie czerwca/lipca, a na pęczki nawet w początkach maja, choć przeważnie w końcu maja. Nadają się też do krótkiego przechowywania. W przypadku uprawy "odmian zimowych" z dymki, sadzi się ją połowie września (nie za wcześnie, bo duże cebule będą miały wiosną tendencję do wybijania w kwiat); poza tym zasady uprawy jak dla siewu.

Ważne jest zwalczanie chwastów. Z jednej strony cebula sprzyja zachwaszczeniu z uwagi na powolne wschody i małe pokrycie, z drugiej silnie negatywnie reaguje na zachwaszczenie.

Cebulę można uprawiać po sobie w przypadku gdy nie występuje głownia cebuli lub węgorek niszczyk. W przypadku występowania głowni jest możliwa uprawa po sobie ale z dymki. Optymalnie jednak zachowywać 3 – 4 letnią przerwę.

Dobrymi roślinami poprzedzającymi są: fasola, groch, ogórek i inne zostawiające pole mało zachwaszczone.

Cebula ma stosunkowo płytki system korzeniowy.

Cebula jest dość dobrze przystosowana do uprawy w naszym kraju. Gorsze warunki są jedynie w rejonach o krótkim okresie wegetacji.

Pierwszy okresie wegetacji (korzenienie się i rozwój zielonych liści) postępuje optymalnie przy krótkim dniu, z umiarkowaną temperaturą (10 – 16°C) i dostateczną ilością opadów.

Okres formowania zgrubiałych cebul konieczny jest długi dzień, optymalne są temperatury nieco wyższe, do 21°C. W razie suszy wskazane jest nawadnianie. Zbyt wysokie temperatury w tym okresie powodują szybkie kończenie fazy wzrostu cebul, które są drobniejsze a plon mniejszy.

Od czasu załamywania szczypioru, dojrzałości sprzyja wysoka temperatura, do 27°C i susza.

Wymagania wodne w okresie całego okresu wegetacji są wysokie z uwagi na płytki i słaby system korzeniowy, poza ostatnim okresem rozwoju tj. po załamaniu szczypioru i w czasie dojrzewania cebul.
Nawadnianie w suchych okresach czerwca i lipca znacznie podnosi plon.

Wymagania glebowe są dość wysokie, zwłaszcza jeśli chodzi o pojemność wodną i strukturę. Nie mogą być podmokłe. Przy uprawie z siewu gleba nie może być ciężka, zaskorupiająca się. Z dymki można uprawiać na słabszych glebach.
Optymalny odczyn jest zbliżony do obojętnego.

Wymagania do nawożenia są średnie.

Cebulę użytkuje się na trzy sposoby.

Na zbiór pęczkowy, w fazie w pełni wytworzonego szczypioru i z niewielkim zgrubieniem, co ma miejsce w czerwcu.

Na cebulę do konsumpcji jesienią zbiera się w fazie pełnej dojrzałości, tj. po samoistnym załamaniu i zaschnięciu szczypioru. Można wtedy uzyskać większe cebule, ponieważ znaczny wzrost następuje w czasie zasychania szczypioru i przenoszenia składników pokarmowych do mięsistych łusek. Gorzej się jednak przechowują z uwagi na spękane i luźniejsze łuski okrywowe oraz łatwość wybijania w szczypior. Do szybkiej konsumpcji należy przeznaczać tzw. cebule bączyste tj. których szczypior zasechł bez załamania się. Takie cebule wybitnie źle się przechowują.

Nie należy mechanicznie załamywać szczypioru - nie przynosi to korzyści a zwiększa ryzyko zakażeń i gnicia.

Na długie przechowywanie zbiera się cebule nieco wcześniej. W fazie niepełnej dojrzałości, gdy około połowa ma załamany szczypior i 2 – 3 łuski okrywające. Takie cebule mają ściślej przylegające łuski ochronne i rzadziej wybijają w szczypior.

Odmiany cebuli o białej łusce nie nadają się do przechowywania bo nie są odporne na choroby w okresie przechowywania.

Po wyrwaniu dosusza się cebule przez okres tygodnia do dwóch. Najlepiej robić to w ażurowych skrzyniach aby osłonić cebule przez słonecznymi poparzeniami. Po wyschnięciu odcina się szczypior kilka cm ponad cebulą.

Najlepiej przechowuje się cebulę w niskiej temperaturze ok. 0°C w umiarkowanie wilgotnym powietrzu.

Cechami odmianowymi są kształt i wielkość cebuli, barwa łusek (typowe żółtawe, srebrne, filetowe), zdolność do uprawy ozimej lub przechowywania. Odmiany różnią się stopniem ostrości, odmiany sałatkowe są stosunkowo łagodne w smaku, o soczystym i kruchym miąższu.

Do przechowywania nadają się odmiany średnio późne i późne (powyżej 120 dni wegetacji). Wegetacja odmian wczesnych trwa 80 – 100 dni a średnio wczesnych 100 – 120 dni.