kwiatostany wierzchotkowe

W wierzchotce szczyt osi głównej kwiatostanu jest zakończony kwiatem (na nim kończy się wzrost, dalsze części kwiatostanu rozwijają się z osi bocznych (zwanych także ramionami) które wyrastają z kąta liścia przykwiatowego, osie te (jedna lub więcej) także są zakończone kwiatami, takich iteracji może być teoretycznie dowolnie dużo; efektem takiego sposobu wzrostu jest to, że kwiaty najstarsze znajdują się na szczycie osi głównej kwiatostanu (lub w jego centrum), tj. odwrotnie niż w kwiatostanach groniastych. Ten porządek kwitnienia łatwo zaobserwować w wierzchotkach słabo rozgałęzionych. W wieloramiennych i złożonych kwiatostanach wierzchotkowych określona kolejność kwitnienia nie zawsze jest czytelna.

Wierzchotka dwuramienna to prosty kwiatostan wierzchotkowaty w którym z każdej osi kwiatostanu (zwykle zakończonej kwiatem) odchodzą dwa naprzeciwlegle ustawione odgałęzienia kolejnego rzędu, przewyższające oś pierwotną.

Zdjęcie po lewej odpowiada trzeciemu krokowi rozwoju wierzchotki dwuramiennej (na diagramie). Widzimy (w centrum) najstarszy pojedynczy kwiat pierwszego rzędu, jest już przekwitnięty. Dwa kwiaty drugiego rzędu właśnie kwitną. Cztery kwiaty trzeciego rzędu są jeszcze w pąkach. Na osi kwiatu trzeciego rzędu, po lewej stronie, widać młode pąki kolejnego (czwartego) pokolenia.

Wierzchotka jednoramienna to rodzaj kwiatostanu wierzchotkowego w którym z każdej osi kwiatostanu (zakończonej kwiatem) odchodzi jedno odgałęzienie, w zależności od ułożenia rozgałęzień bocznych wyróżnia się odmiany wierzchotek jednoramiennych:

• wachlarzyk (scorpioid cyme, rhipidium) — osie boczne także tworzone są naprzemianlegle, po obu stronach kwiatostanu, ale kwiaty leżą w jednej płaszczyźnie z osią kwiatostanu; tak np. w rodzaju kosaciec (Iris) i u kanny (Canna indica hort.)

• sierpik — odmiana helicoid cyme w której osie boczne leżą w jednej płaszczyźnie z osią kwiatostanu (i tworzą się z tej samej strony) np. mieczyk (Gladiolus); taki kwiatostan wygląda zupełnie jak grono lub kłos jednostronny.

Skrętek to odmiana wierzchotki jednoramiennej gdy osie boczne nie znajdują się w jednej płaszczyźnie z osią kwiatostanu i tworzone są naprzemianlegle (po prawej i lewej stronie osi) (w formie pozornego grona), tak że kwiaty znajdują się w dwóch szeregach, zwykle na górnej stronie spiralnie zwijającej się osi kwiatostanu.

Podwójny skrętek składa się z dwóch skrętków umieszczonych na wierzchotce dwuramiennej jako jej ramiona; np. facelia błękitna (Phacelia tanacetifolia), ogórecznikowate (Boraginaceae).

Wachlarzyk (dwurzędka) to odmiana wierzchotki jednoramiennej w typie skrętka tj. z dwustronnie odchodzącymi osiami bocznymi ale znajdują się one przy czym wszystkie znajdują się w jednej płaszczyźnie. Przypomina on formą dwustronne grono lub kłos.

Ten typu kwiatostanu spotyka się np. w rodzaju kosaciec (Iris) i u kanny (Canna indica hort.).

Wierzchotka śrubowa — osie boczne nie leżą w jednej płaszczyźnie z osią kwiatostanu i tworzą się skrętolegle, w kolejnych węzłach, zawsze w tym samym kierunku (w prawo lub lewo), tak że oś kwiatostanu w schematycznym rzucie z góry przebiega spiralnie.

Przeważnie ten układ elementarnej wierzchotki jednoramiennej jest spotykany w złożonych wierzchotkach jako ramiona wierzchotki dwuramiennej — podwójna wierzchotka śrubowa (niem. Doppelschraubel).

Sierpik to odmiana wierzchotki śrubowej (helicoid cyme) w której osie boczne leżą w jednej płaszczyźnie z osią kwiatostanu i tworzą się z tej samej strony np. mieczyk (Gladiolus).

Wierzchotka wieloramienna rodzaj kwiatostanu wierzchotkowego w której z osi kwiatostanu, skrętolegle odchodzą odgałęzienia kolejnego rzędu.

Tego typu kwiatostanu ma też np. wilczomlecz (Euphorbia).

Nibyokółek kwiatowy (pozorny okółek kwiatowy) tworzą kwiaty rozmieszczone wokół pędu na jednym poziomie.

Okółki pozorne częste są w rodzinie jasnotowatych (Lamiaceae) i w rodzaju szczaw (Rumex).

Kwiatostan wierzchotkowy którego kwiaty wyrastają (pozornie) z jednego miejsca (jak w baldachu); zamiast pokryw pod kwiatostanem znajdują się jednak zwykle dwa naprzeciwległe, często nieco pochwiaste podsadki. O wierzchotkowatym (a nie groniastym) typie tego kwiatostanu świadczy kolejność rozkwitania — poczynając od centrum "baldacha" (nie zawsze jest to czytelne z uwagi na złożoność budowy wierzchotki i inne czynniki określające kolejność kwitnienia).

Kwiatostan typu wierzchotki dwuramiennej o silnie skróconych szypułach wzniesionych kwiatów (przypomina baldach pozorny).

Zwarty kwiatostan wierzchotkowaty, o bardzo skróconych osiach i gęsto umieszczonych krótkoszypułkowych lub prawie siedzących kwiatach. Silnie ścieśnione kwiaty stykają się ze sobą, tworząc jedną zbitą grudę, z poszczególnymi kwiatami skierowanymi w różne strony.

Na fotografii u komosy wielkolistnej (Chenopodium hybridum) wiecha z kłębikami — przykład wiechy złożonej z wierzchotek.