kształty płaskie (liści i innych części)

Obrys to kształt powstały przez linię generalizującą, łączącą skrajne części płaskiego organu rośliny.

kłopot z precyzyjną terminologią kształtów

Rzeczywisty kształt organu płaskiego (np. liścia) jest mniej lub bardziej złożony i trudny lub wręcz niemożliwy do precyzyjnego opisu słownego (spójrzmy choćby na wielokrotnie złożone liście paproci). Nazwa podana w opisie dotyczy mniej lub bardziej uproszczonego obrysu kształtu organu.

Kształty wywiedzione od wielokątów: kwadratowy, rombowy, trójkątny mają ±zaokrąglone rogi.

Jeśli kształt jest węższy lub szerszy od "przeciętnego" to dodaje się określenie wąsko- np. wąskolancetowaty lub szeroko- np. szerokoeliptyczny. Dla "wąskich kształtów" w "kluczu Szafera" funkcjonuje określenie podłużnie- np. podłużnieeliptyczny; wydaje się, że lepiej ujmuje istotę rzeczy człon wąsko-.

Formy jajowate i deltowate o silnie skróconej długości w stosunku do szerokości mogą też być dookreślone przez spłaszczony- np. spłaszczonojajowaty.

Jeśli kształt nieco odbiega do dopasowywanej formy to w terminologii łacińskiej użyty jest przedrostek sub- oddawany w polszczyźnie przez "prawie", "zbliżony do" lub formę umniejszającą np. okrągławy, prawie trójkątny, zbliżony do nerkowatego.

Okrągły ma (prawie) jednakową długość i szerokość tj. proporcja długości do szerokości 10:9 — 1:1 — 9:10.

Zobacz też tarczowaty.

Elipsa to figura geometryczna o dwóch prostopadłych osiach; szczególnym jej przypadkiem jest okrąg. Za eliptyczne liści przyjmuje się gdy stosunek długości do szerokości jest w przedziale 6:5 do 5:2 tj. 1.2 do 2.5. Typowy liść eliptyczny jest około dwa razy dłuższy niż szerszy, w obrysie elipsy, najszerszy w środku długości, o wierzchołku i nasadzie tępej.

Liść podługowatoeliptyczny to wydłużony eliptyczny tj. o stosunku długości do szerokości 5:2 tj. 2.5×. Jeśli ten stosunek jest większy to mamy do czynienia z kształtami podługowatymi.

Termin podługowaty jest różnie traktowany. Należy precyzyjnie przyjąć, że podługowaty to forma wydłużona eliptyczna, stosunkowo wąska, ± (2.5)3-8 × dłuższa niż szersza, na znacznym odcinku brzegi powinny być do siebie ±równoległe, zarówno nasada jak i koniec tępe, stopniowo zaokrąglone. ^{[475s133+77] [471s308]} Taki jak u rdestnicy kędzierzawej (Potamogeton crispus). ^[40s23] W miarę zwężania podługowaty przechodzi w równowąski.

Niekiedy termin traktowany szeroko, pasujący do wielu form wydłużonych: w środkowej części jest najszerszy i stosunkowo równomiernie zwęża się ku podstawie i ku końcowi blaszki liściowej; jak u kokoryczki wielokwiatowej (Polygonatum multiflorum) [można go określić jako typowy lancetowaty! najszerszy w środku]. ^[71.1s139]

Równowąskopodługowaty jak podługowaty ale wąski, przynajmniej 6× dłuższy niż szerszy.

Liście podługowate, stosunkowo szerokie w stosunku do długości i na znacznym odcinku o równoległych do siebie brzegach, na szczycie zaokrąglone lub krótko zaostrzone.
Forma listków stosunkowo często spotykana u mszaków.

Liście w obrysie eliptyczne, z symetryczną górną i dolną połową, ale o ostrych końcach.

tradycyjny lancetowaty

Ostro zakończone formy podługowate, tj. zaostrzonopodługowate i wąskozaostrzonopodługowate odpowiadają tradycyjnemu rozumieniu terminu lancetowaty (najszerszy w środkowym odcinku). Tak jest w kluczu Rothmallera i "kluczu Szafera" lancetowaty jest najszerszy w środkowej części i dość wąski (3-8:1) jak u babki lancetowatej (Plantago lanceolata); tak też przedstawia typologię form lancetowatych fundamentalna morfologia radziecka. ^[471]

Liść pojedynczy o blaszce w zarysie rombowatej najszerszej w połowie.

Termin lancetowaty jest mało precyzyjny. W zależności od ujęcia to zwykle seria kształtów umiarkowanie wydłużonych i dość wąskich, ±ostro zakończona lub przytępiona na obu końcach oraz najszerszych w środkowej, dolnej lub górnej części.

1° umiarkowanie wydłużony do dość wąskiej (3-4(8) × dłuższą niż szerszą)

3° we florze Czech, Słowacji ^[84.1s92] i słowniku Kew ^[475s133+66] przyjmują lancetowaty jako najszerszy w dolnej połowie ± na 1/3 od nasady blaszki liściowej (jak u krwawnicy pospolitej (Lythrum salicaria) ^[71.1s140]); w większości współczesnej literatury anglojęzycznej mamy do czynienia z taką interpretacją terminu lancetowaty, precyzyjnie odpowiada to zaostrzonopodługowatojajowatemu; najszerszy ale w górnej połowie nazywany jest w tym ujęciu odwrotnielancetowatym

4b° poza tym w kluczu Rothmallera ^[40s23] najszerszy w dole to kształt jajowatolancetowaty:
gdy przy tym stosunkowo szeroki (2.5-3:1) to eiförmig-lanzettlich (jak u poziewnika polnego (Galeopsis ladanum))
gdy przy tym wąski (3-8:1) to eilanzettlich jak u wierzby kruchej (Salix fragilis)
jest to rozróżnienie lanceolatus "lancetowaty" / lanceatus "lancowaty" ^[480s132], wnoszące kolejny poziom chaosu i nieporozumień ^[471s38]

Precyzję określenia może zapewnić użycie takich określeń w miejsce lancetowatego jak: wąskoeliptyczny lub podługowaty (gdy w środku najszerszy i końce tępe), zaostrzonopodługowaty (gdy koniec ostry), podługowatojajowaty (gdy najszerszy poniżej połowy i zaostrzony na końcu) i zaostrzonopodługowatojajowaty (gdy najszerszy poniżej połowy i zaostrzony na końcu) itd. ^[471s38]

Liść o blaszce liściowej która jest:

2° najszerszą w górnej połowie (± na 1/3 od końca blaszki liściowej)

Kształty jajowate są bocznie symetryczne ale górna i dolna część nie jest symetryczna; dolna część jest szersza od górnej. Dolna część jest bardziej zaokrąglona od górnej, która może być tępa (u "typowych jajowatych") albo ostra, zaostrzona lub inaczej zakończona, co należy podać w opisie kształtu np. zaostrzonojajowaty (jajowaty z zaostrzonym wierzchołkiem).

Szerokojajowate są ok. 1.25× dłuższe niż szersze (5:4).

Podługowatojajowate są 2.5-5× dłuższe niż szersze (5:2 - 5:1); są one identyczne z lancetowatymi ujmowanymi jako te które są najszersze w dolnej części i tak też najczęściej się je nazywa.

Kształty odwrotniejajowate mają proporcje jak wyżej, ale są najszersze w górnej połowie.

Jak jajowaty, z tym, że szerszy koniec w górze, tj. najszersze w górze, w ± 2/3 długości blaszki liściowej.

Jajowatolancetowata blaszka liściowa jest 2.5-3 × dłuższa niż szersza, o kształcie pośrednim pomiędzy lancetowatym a jajowatym, jak u poziewnika polnego (Galeopsis ladanum) ^[40s23].

O liściu sercowatym mówimy gdy w obrysie jest zaostrzonojajowaty i przy tym ma ostro wciętą, sercowatą nasadę.

Liść pojedynczy o blaszce z sercowato wykrojonym końcem i z podstawą zwężającą się.

Liść pojedynczy o blaszce 2-4 × dłuższej niż szerszej, w górze najszerszej i z ± zaokrąglonym zakończeniem oraz stopniowo zwężającej się ku podstawie.

Kształtem przypomina trójkąt (± równoboczny ^[71.1s142]; 1-3 × dłuższe niż szersze ^[40s24]).

Liść pojedynczy o podstawie blaszki liściowej wyciągniętej w dwa ostro zakończone płaty, kąt pomiędzy nimi jest ostry.

Liść pojedynczy z blaszką która ma podstawę wyciągniętą w dwie wydłużone, zaostrzone klapy rozstawione na boku lub wywinięte do góry; kąt pomiędzy klapami jest rozwarty.

Liść pojedynczy o blaszce 2-4 × dłuższej niż szerszej, w górze najszerszej i ± tępo zakończonej oraz stopniowo zwężającej się ku podstawie.

Liść pojedynczy o blaszce w zarysie rombowatej najszerszej w 1/3 od klinowato zakończonej podstawy, blaszka zakończona tępo.

Liść pojedynczy o blaszce przypominającej kształtem skrzypce tj. z łagodnym przewężeniem w okolicy lub poniżej środka.

Blaszka liściowa o kształcie nerki tj. szersza niż dłuższa, od zewnątrz zaokrąglona, od wewnętrznej strony z tępym wykrojeniem.

Silnie wydłużony, wielokrotnie (ok. 10 ×) dłuższy niż szerszy, stosunkowo wąski i na większości biegu jednakowej szerokości tj. o równoległych brzegach. Liście większości wiechlinowatych (Poaceae) są równowąskie.

Odmiana liścia równowąskiego ale stosunkowo szersza, o ± równoległych brzegach. Sztywne, grubsze, liście tego rodzaju ale z silnym nerwem środkowym i składające się wzdłuż linni środkowej określamy jako mieczowate np. w rodzaju Iris i tatarak zwyczajny (Acorus calamus).

Liść igiełkowaty (szpilkowaty) jest sztywny, wąski, mniej więcej jednakowej szerokości, na końcu zwykle ostro zakończony.

/Szafer, Wł., Kulczyński, St., Pawłowski, B., 1988 [3]/ podają terminy szpilkowaty i igiełkowaty nie definiując ich; terminu szpilki używają wobec liści drzew z rodziny sosnowatych (Pinaceae). /Rutkowski L., 1998 [15]/ używa w tym samym kontekście terminu igły. W praktyce rozróżnienia terminów szpilkowaty-igiełkowaty nie jest czynione i są to synonimy; podobnie jak zamiennie mówi się o drzewach szpilkowych i drzewach iglastych.

Liść szydlasty (szydłowaty) jest sztywny i bardzo wąski, zwężający się ku ostro, szpiczasto zakończonej górze — formy takiej jak szydło.

Liść szczeniasty jest równowąski, długi i cienki, grubości 0.8-1.5 mm, dość sztywny dzięki obustronnemu spłaszczeniu i rynnowatemu zagłębieniu np. u bliźniczki psiej trawki (Nardus stricta), kostrzewy popielatej (Festuca cinerea).

Liść włosowaty jest jeszcze cieńszy, grubości poniżej 0.5 mm, równowąski, długi i cienki, nie sztywny. Np. stuckenia nitkowata (Stuckenia filiformis).

Liść sitowaty jest długi i wąski, na przekroju ± kolisty do półkolistego.

Liść rurkowaty, jest długi i wąski, na przekroju ± kolisty do półkolistego, pusty (dęty) w środku np. u cebuli (Allium cepa).

Liść prosty pierzastodzielny, pierzastosieczny, lub liść pierzastozłożony z końcową łatką lub listkiem niepodzielonym i znacznie większym od pozostałych listków lub łatek, które odstają ± prostopadle od osi liścia i zmniejszają się ku nasadzie liścia.

Liść pojedynczy, pierzastodzielny, z końcowym odcinkiem największym i kolejnymi odcinkami coraz mniejszymi, trójkątnymi, zaostrzonymi i zakrzywionymi tak, że są skierowane ostrzem ku podstawie blaszki liściowej („do dołu”). Tego rodzaju liście są częste np. u mniszka lekarskiego (coll.) (Taraxacum officinale coll.).

Liście tarczowate np. u nasturcji większej (Tropaeolum majus) z blaszką liściową, w obrysie okrągławą i ogonkiem liściowym dochodzącym do niej od spodu, centralnie lub nieco ekscentrycznie.