atlas-roslin.pl

rośliny lecznicze i zielarskie

farmakopea

Farmakopea to oficjalny spis leków, w tym pochodzenia roślinnego tj. "ziół" dopuszczonych do używania jako leki.

lecznicze a trujące

Rośliny lecznicze charakteryzują się zawartością związków chemicznych oddziałujących na organizm człowieka. Ta ich właściwość była dostrzegana i wykorzystywana od czasów prehistorycznych.

Granica pomiędzy lekiem a trucizną jest zwykle umowna. Ten sam związek chemiczny w zależności od dawki może wywoływać pożądane skutki terapeutyczne lub, zbyt silnie oddziałując, zaburza funkcje życiowe organizmu, czyli wywołuje zatrucie, a nawet może doprowadzić do zgonu. Stąd wiele roślin leczniczych to także rośliny trujące. Przykładem jest naparstnica pupurowa (Digitalis purpurea).

Liczba roślin leczniczych używanych historycznie w praktykach medycznych jest zdecydowanie większa niż ich liczba współcześnie stosowana w medycynie oficjalnej. Wynika to przede wszystkim z wycofywania z farmakopei roślinnych preparatów o nieznacznym działaniu na organizm ludzki, w nielicznych przypadkach z uwagi na zastępowanie ich standaryzowanymi lub celniej działającymi czystymi związkami chemicznymi.

uprawiane w Polsce rośliny ujęte w farmakopeii, stosowane w ziołolecznictwie lub przemyśle kosmetycznym

Poniższa lista zawiera surowce i leki pochodzenia roślinnego wymienione w Farmakopei europejskiej 9.6 i polskiej 11 (European Pharmacopoeia (2018) — 9 i suplementy[341] i Farmakopea polska (2017) — Wydanie XI[340]) — na poniższej liście wyróżnione żółtym tłem. Ujęto gatunki rodzime, uprawiane i niektóre inne pokazane w atlasie. Ze względów historycznych ujęto także niektóre roślinne surowce wycofane z nowszej farmakopei, a obecne w dawniejszych poradnikach, np. Ożarowski A., Jaroniewski W. (1987) — Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie[327], Walewski W. (1985) — Towaroznawstwo zielarskie[332] oraz stosowane w praktyce ziołoleczniczej. Są one stosownie opisane poniżej, np. "brak w ep9.6", "nie ma w farmakopei". Nieco szerszy opis może być na stronie gatunku, w sekcji "właściwości i zastosowanie".
A

B

C D E F
G H I J L
M N O
P Q R
S
T U V

zioła magiczne i realne

Przy korzystaniu z roślin leczniczych domowym sposobem trzeba mieć świadomość tego jakie historyczne czynniki miały wpływ, na klasyfikację danej rośliny jako leczniczej. Była to w pierwszym rzędzie obserwacja efektów działania, ale ogromy wkład miały magiczne założenia typu "podobne lecz podobnym", "przeciwieństwa się znoszą lub dopełniają" i wszelkie pułapki ludzkiego umysłu jak doszukiwanie się sensu w przypadku, związków przyczynowo-skutkowych tam gdzie ich nie ma (bo mi pomogło / chociaż przeszło samoistnie), itd. Swój duży wpływ na listę ziół leczniczych miały (i w przypadku tzw. homeopatii jeszcze mają) spekulatywne, nienaukowe teorie dawnej "oficjalnej medycyny" w rodzaju teorii humoralnej czy sympatycznej. Na dobrą sprawę dopiero rozwój chemii i metod analitycznych w XIX i przede wszystkim w XX wieku oraz wejście metod naukowych do medycyny, pozwolił na uruchomienie racjonalnego oddzielania ziołowych ziaren od ich magicznych i życzeniowych plew. Proces ten nie jest jeszcze zakończony, bo współczesne famakopeie ciągle jeszcze zwierają tzw. leki homeopatyczne będące czystej wody :) szarlatanerią.

Warto zauważyć, że współcześnie stosowane syntetyczne leki składają się zwykle z pojedynczego związku chemicznego o silnym oddziaływaniu na organizm - ich działanie jest więc bardzo celowe, określone i w wysokim stopniu przewidywalne. Stosowane przez tysiąclecia preparaty roślinne są z reguły mieszaniną wielu związków chemicznych syntetyzowanych przez dany gatunek rośliny. Procentowy i jakościowy skład materiału roślinnego jest zmienny w znacznych granicach, czasem o rząd wielkości. Zależy od populacji, warunków wzrostu (podłoża, przebiegu pogody, konkurencji ze strony innych roślin), wieku rośliny, pory zbioru, sposobu suszenia, przechowywania i od innych czynników. Ziołowy preparat leczniczy jest pochodną składu i stężenia substancji w wyjściowym materiale roślinnym.

Zwłaszcza w przypadku domowych, tradycyjnych praktyk medycznych, na końcowy efekt duży wpływ mają niezbyt precyzyjne procedury ekstrakcji (typu napar, wyciąg alkoholowy). Tym niemniej do dzisiaj preparaty ziołowe są w pewnym stopniu używane w domowym i instytucjonalnym lecznictwie. Nawet jeśli rośliny lecznicze tylko w nielicznych przypadkach mają dziś większe znaczenie, to zawsze zioła lecznicze są ciekawym tematem ze względów poznawczych, historycznych i etnobotanicznych.

ta strona być może używa ciasteczek (cookies), korzystając z niej akceptujesz ich użycie — więcej informacji